Sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık durumlarının incelenmesi

Abstract

Dijital vatandaşlık bilişim ve iletişim teknolojilerinin hızlı gelişimi ile ortaya çıkmış bir kavramdır. Dijital vatandaşlık; topluma çevrimiçi olarak katılabilmektir. Bu çalışma, sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık durumunu ortaya koymak adına yapılmıştır. 2018-2019 yılında yapılan araştırmada açımlayıcı karma araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nicel boyutta çalışma grubunu 512 sosyal bilgiler öğretmeni ve 529 sosyal bilgiler öğretmen adayı olmak üzere 1041 kişi oluşturmaktadır. Nitel boyutta ise amaçlı örneklem doğrultusunda 8 sosyal bilgiler öğretmeni ve 8 sosyal bilgiler öğretmen adayı olmak üzere 16 kişi ile görüşme yapılmıştır. Nicel desende veri toplama aracı olarak, Glassman, Choi ve Cristol (2017) 'nin geliştirdiği ve Kara (2018)' in Türkçe'ye uyarladığı “Dijital Vatandaşlık Ölçeği” kullanılmıştır. Nitel desende ise veriler görüşme tekniği ile toplanmıştır. Nicel veriler SPSS programına aktarılarak, istatistiksel analizinde betimsel analiz, bağımsız t testi, korelasyon analizi ve standart çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Nitel veriler ise görüşme tekniği kullanılarak toplanmış ve veriler içerik analizi ile incelenmiştir. Çalışma sonucunda nitel ve nicel veriler doğrultusunda katılımcıların dijital vatandaşlık durumuna bakıldığında; dijital beceriler boyutunda kendilerini oldukça yeterli gördükleri, yerel/global farkındalık boyutunda online platformların farkındalıklarının olumlu yönde arttırdığı, kritik düşünme boyutunda kararsızlığa yatkın oldukları, işbirlikli internet aktiviteleri ve politik aktiviteler boyutunda ise kararsızlık içinde oldukları görülmüştür. Cinsiyete göre dijital vatandaşlık durumunun; yerel/global farkındalık, kritik düşünme, işbirlikli internet aktiviteleri ve politik aktiviteler boyutlarında cinsiyete göre istatiksel açıdan anlamlılık gösterdiği ve bu durumun erkeklerin lehine olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Nitel verilerde ise çevrimiçi ortamlarda erkeklerin kadınlara göre siyasi ve politik konularda daha aktifken, kadınların erkeklere göre sosyal olarak daha aktif oldukları bulgusuna ulaşılmıştır. Dijital vatandaşlık boyutlarının mesleğe başlama durumuna göre istatistiksel açıdan anlamlı bir fark göstermediği gözlemlenmiştir. Nitel verilerde ise öğretmen adaylarının öğretmenlere göre çevrimiçi ortamlarda daha aktif oldukları gözlemlenmiştir. Öğretmen ve öğretmen adaylarının günlük internet kullanımı ile dijital vatandaşlık boyutları arasında ilişkiye bakıldığında aralarında negatif bir korelasyon bulunmuştur. Başka bir deyişle öğretmen ve öğretmen adaylarının günlük internet kullanım süresi arttıkça dijital vatandaşlık boyutları azalmaktadır. Bu ilişki dijital beceriler, kritik düşünme, işbirlikli internet aktiviteleri ve politik aktiviteler boyutlarında anlamlılık gösterirken yerel/global farkındalık boyutunda anlamlı bir fark gözlemlenmemiştir. Nitel bulgularda da öğretmen ve öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık konusunda kendilerini geliştirmedikleri, interneti genellikle sosyal medyada olmak, film izlemek ve müzik dinlemek için kullandıkları görülmüştür. Dijital vatandaşlık boyutlarının internet kullanım süresinin yordanmasına ilişkin standart çoklu regresyon analiz sonuçları incelendiğinde ise, yerel/global farkındalık ve işbirlikli internet aktiviteleri boyutlarının internet kullanım süresi üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu görülmektedir. Dijital beceriler, kritik düşünme ve politik aktiviteler boyutları ise önemli bir etkiye sahip değildir. Ayrıca çalışmada araştırma soruları öğretmen ve öğretmen adayları için ayrı ayrı kategorize edilerek incelenmiş ve tartışılmıştır.